Ο ΔΙΚΟΣ ΜΑΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΌΣ ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ

Κάθε φορά που θα διαβάσω ένα άρθρο εκκολαπτομένου και πολλά υποσχομένου δημοσιογράφου για τον Αλέξανδρο, το αρχίζω με ένα σφίξιμο στο στήθος, στην καρδιά, γιατί περιμένω σίγουρα να διαβάσω κάποιες ανοησίες, ή ακόμα και πολλές σκόπιμες, υποβολιμαίες θέσεις, οι οποίες σπανίως ανταποκρίνονται στην αλήθεια, και την ιστορική διάσταση αυτού του Μεγάλου, ενός και μοναδικού, Έλληνα, όλοι οι μετέπειτα του Αλεξάνδρου “Μεγάλοι”, ήταν απλώς... μεγαλούτσικοι!

Το άρθρο που θα διαβάστε παρακάτω, δεν είναι δημοσιογραφικό, είναι ακαδημαϊκό, και βάζει πολλά πράγματα στη θέση τους. Γι' αυτό και το “δανείζομαι”.

 

Πριν, όμως, θα ήθελα εγώ να πω κάποια πράγματα, που, ναι μεν, είναι πολύ γνωστά στους πάντες, πολλοί λίγοι τα ξέρουν, ή ακόμα πιο λιγότεροι, τα καταλαβαίνουν!

Για τον Αλέξανδρο η παγκόσμια βιβλιογραφία απαριθμεί 45.000 και πλέον τόμους βιβλίων. Με δεύτερο τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη (ελληνιστί και ως Καλόμερο=Μπουόνα Πάρτι), να τον ακολουθεί κάθιδρος και ασθμαίνων με 5.000 τόμους.

Μετά από αυτούς τους δυο, η βιβλιογραφία για διάφορα “μεγάλα” πρόσωπα της παγκοσμίου ιστορίας... τεχνολογίας, είναι από αμελητέα έως ανύπαρκτη!

Οι βιογράφοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά την αρχαιότητα, πάνω στους οποίους βασίστηκαν όλοι οι υπόλοιποι που συνέγραψαν γι' αυτόν, είναι μόλις πέντε (5).

• Ο Διόδωρος Σικελιώτης.
• Ο Αρριανός.
• Ο Πλούταρχος.
• Ο Καλλισθένης, και
• Ο Κόιντος Κούρτιος Ρούφος, ο μοναδικός Λατίνος.

Οι τρεις πρώτοι θεωρούνται ως αυθεντικοί και αμερόληπτοι. Ενώ ο Καλλισθένης Ολύνθιος και πρωτανηψιός του Αριστοτέλους του Σταγειρίτου, αν και είναι απολύτως σύγχρονος του Αλεξάνδρου, συμμετείχε στην εκστρατεία, και ως σοφός διανοούμενος, είχε την φροντίδα από τον ίδιο τον Αλέξανδρο να συντάσσει τις “Καθημερινές Εφημερίδες” (σήμερα “Ημερησίες διαταγές” των στρατευμάτων), μετά το θάνατό του, το έργο του σκυλεύτηκε και κατακρεουργήθηκε τόσο, κυρίως από τον “Αραβικό κόσμο” ο οποίος παρεισέφρησε χίλιες μύριες δοξασίες και παραμύθια της Χαλιμάς σ' αυτό, ώστε να καταλήξει στις μέρες μας “Ψευδο-Καλλισθένης”, με ότι αυτό συνεπάγεται, και ως τροφοδοσία για τους νεωτέρους συγγραφείς λογοτέχνες, περί του πραγματικού Βίου και Πολιτείας, Τελευτής του Πρώτου Στρατηλάτου της Οικουμένης!

Παραφωνία αποτελεί και το έργο του Λατίνου Κουρτίου, ο οποίος βασίστηκε πάνω σε έργα και λόγους του Τίτου Λιβίου, πολεμίου και μεγάλου εχθρού του Αλεξάνδρου, συνέπεια και σ' αυτόν, να μην υπάρχει, όχι αμεροληψία, αλλά αισχρή και υποβολιμαία αντιπάθεια. Μίσος!

Ένας έκτος (6ος) βιογράφος του Αλεξάνδρου, εξ' απαλών ονύχων όμως, είναι και ο επίσης Έλληνας Πελοποννήσιος Μεγαλοπολίτης Πολύβιος, γιος του Λυκόρτα και προσωπικός διδάσκαλος του Σκιπίωνα του Αφρικανού.

Πέραν αυτών, αν πούμε ότι ακολουθεί το... χάος, δεν θα είναι καθόλου υπερβολή.

Συστήνω σε όλους ανεξαιρέτως, όσους ενδιαφέρονται πραγματικά, να μάθουν κάτι γνήσιο και σωστό για τον Αλέξανδρο, να μελετήσουν, και όχι να διαβάσουν απλώς, όλους αυτούς που προανέφερα, ιδίως τον “Ψευδο-Καλλισθένη”, ο οποίος ως παραμυθάς των “Χιλίων και Μία Νυκτών”, είναι εύπεπτος, ευχάριστος, έχει και μεγάλη πλάκα, που θα έλεγε κι ο Γιάννης (Τζον) Κασσαβέτης, αν ζούσε.

Δεν ανέφερα τυχαία το όνομα του Κασσαβέτη, είναι για να μεταπηδήσω ομαλά από τον ιστορικό Αλέξανδρο στον κινηματογραφικό.

Να διευκρινίσω από την αρχή, ότι δεν απορρίπτω καμία κινηματογραφική ταινία με θέμα τον Αλέξανδρο, όσο τρελή, όσο ανισόρροπη και αν είναι. Για τον απλούστατο λόγο, είναι κινηματογραφική! Έβδομη τέχνη, όχι ιστορία! Σαν τέτοια μ' αρέσει, το διασκεδάζω, αν και κάποιες φορές γίνομαι τούρκος, γιατί διακρίνω μέσα στην ταινία, το σενάριο, εμβόλιμες και εχθρικές, πέρα για πέρα, πράξεις.

Το “Μπόλιγουντ”, το Ινδικό “Χόλιγουντ” όπως θα ξέρετε οι περισσότεροι, απαριθμεί στους καταλόγους του... Κρατηθείτε, παρακαλώ... 900 ταινίες με θέμα τον Αλέξανδρο! Το Χόλιγουντ έρχεται δεύτερο καταϊδρωμένο με κάτι... ψιλά!

Όπως καταλαβαίνετε, στις 900 ταινίες του Μπόλιγουντ, και να θέλει κανείς να βρει άκρη, είναι αδύνατο να το πετύχει.

Από τις ταινίες του Χόλιγουντ, κρατώ μόνον δύο. Εκείνη του Ρομπέρ Οσέν με πρωταγωνιστή τον κακάσχημο και βλογιοκομμένο Ρίτσαρντ Μπάρτον, και την κάπως πιο πετυχημένη τελευταία, του Όλιβερ Στόουν.

Ο Όλιβερ Στόουν, το έχω προσωπική εμπειρία αυτό από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης σε συνέντευξή του, μας το ξεκαθάρισε πως η ταινία του δεν είναι ιστορική, και εστιάζει περισσότερο στα “οικογενειακά ψευδο-Καλλισθενικά” του Αλεξάνδρου, και όχι στα “πεπραγμένα” του ιστορικά. Δικαίωμά του, καλώς.

Δεν ξέρω γιατί, όλοι οι σημερινοί κινηματογραφικοί και λογοτεχνικοί παράγοντες, συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικανών, αντλούν πηγή στα έργα τους τον Ψευδο-Καλλισθένη και τον Κούρτιο, σπανίως όλους τους άλλους που προανέφερα, ή και εξ απαλών ονύχων.

Γιατί, αυτό;

Γιατί, Πρώτον: Ο ψευδο-Καλλισθένης τους θέλγει με τις απίθανες έως εξωφρενικές αφηγήσεις του για σημεία και τέρατα.

Δεύτερον: Ο Κούρτιος είναι Λατίνος, και ως απόγονοι Λατίνων που θέλουν να λογαριάζονται οι κατσαπλιάδες κακούργοι και εγκληματίες πρόγονοι των Αμερικανών, σιδηροδέσμιοι των “Σάντα Μαρία”, “Λα Πίντα” και “Λα Νίνια” του Κολόμβου, τους φαίνεται πιο οικείος, πιο οικογενειακός!

Να μην ξεχάσω και την υπέρ-παραγωγή του Εγγλέζου ντοκιμαντερίστα κινηματογραφιστού, καθηγητού Δημοσίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ Μάικλ Γουντ, “Στα Βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου”, η οποία αφηγείται με καταπληκτική ακρίβεια (βήματα), την πορεία του Αλεξάνδρου από την Πέλλα έως την Αλεξάνδρεια την Εσχάτη, την Πεντάπολη (Παντζάπ στα Ινδικά), και την Κάθοδο του Ινδού ποταμού, το Πέρασμα της Γεδρωσίας.

Αυτή ήταν η εισήγηση η δική μου στο άρθρο που ακολουθεί της Δρ Ποτίτσας Γρηγοράκου, το οποίο βάζει πολλά πράγματα στη θέση τους για τον Αλέξανδρο, σας αφήνω να το απολαύστε, αφού πρώτα σας πω και πάλι, ότι ο Στίβεν Πρέσφιλντ, είναι ο τελευταίος επίδοξος Αμερικανός "βιογράφος" του Αλεξάνδρου, ο οποίος όμως, στους επιστημονικούς συμβουλάτορες του πονήματός του, ΔΕΝ αναφέρει ούτε έναν Έλληνα! Ή, αν θυμάμαι καλά, έναν Ελληνοαμερικανό ασήμαντο, ίσως 3ης ή 4ης γενεάς.

*/*

Ο ΜΈΓΑΣ ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ, ΟΙ ΛΑΟΊ ΤΗΣ ΑΣΊΑΣ ΚΑΙ Ο ΜΆΡΚΟ ΠΌΛΟ
Δρ. ΠΟΤΙΤΣΑ ΓΡΗΓΟΡΑΚΟΥ*
18.09.2021

Θα ήθελα να αναφερθώ στο άρθρο του κ. Σάκη Ιωαννίδη της Κυριακής 29 Αυγούστου, σχετικά με το Αφγανιστάν και τη μικρή αναφορά του στον Μέγα Αλέξανδρο, στη συνέντευξη με τον Αμερικανό συγγραφέα κ. Στίβεν Πρέσφιλντ.

Ξεκινάει με έναν «λόγο» του Αλεξάνδρου, τον οποίο φαντάστηκε ο συγγραφεύς, για μη συμβατικό πόλεμο και τονίζεται με κεφαλαία γράμματα κάποια ρήση του κ. Πρέσφιλντ (χωρίς πηγή), ότι οι Αφγανοί θεωρούσαν τον Αλέξανδρο ως «ο ξανθός από τη Δύση», δηλαδή ως ξένο. Και μάλιστα ότι απλώς πέρασε από το Αφγανιστάν, υπονοώντας ότι δεν στέριωσε, ενώ κανείς δεν τον έδιωξε από εκεί. Κατανοώ ότι το άρθρο ήταν γεωπολιτικό και όχι ιστορικό, αλλά θεωρώ ότι θα ήταν ευκαιρία να θυμηθούμε και να θυμίσουμε στο κοινό κάποια στοιχεία της αληθινής Ιστορίας μας στην Ανατολή και ιδιαίτερα στην Κεντρική Ασία, με πυρήνα το Αφγανιστάν (αρχαία Βακτριανή).

Τον χώρο της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου κληρονόμησαν οι διάδοχοί του με τα ελληνιστικά βασίλεια Μ. Ανατολής και Κ. Ασίας, που κράτησαν τρεις αιώνες και άφησαν έντονα ελληνικά πολιτιστικά στοιχεία στην Ανατολή. Με τις μεγάλες εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές από την Ανατολή έως τη Δύση, με τα ελληνικά νομίσματα σε διεθνή τότε χρήση –όπως του δολαρίου σήμερα– και την ελληνική γλώσσα ως lingua franca –όπως τα Αγγλικά σήμερα– κατέστησαν την ελληνική ως γλώσσα οικουμενική και δίαυλο του ελληνικού πολιτισμού στους λαούς της Ασίας. Αργότερα έγινε ο γνωστός δρόμος του Μεταξιού και βρέθηκαν ελληνικοί θύλακοι ακόμα και στη Δ. Κίνα (πόλη Νίγια, κινεζοϊαπωνικές ανασκαφές).
Είναι κρίμα που οι λίγες φράσεις που προβάλλονται στο ευρύ κοινό με το άρθρο αυτό αποσιωπούν το τεράστιο πολιτιστικό έργο του Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων στην Ασία, με την πολιτισμική κοσμογονία που επιτελέστηκε. Δηλαδή, με τη διάδοση και οικουμενικότητα του ελληνικού πολιτισμού, που επετεύχθη με τα ελληνιστικά βασίλεια στη Μ. Ανατολή (Πτολεμαϊκό, Σελευκιδικό) και την Κ. Ασία (Ελληνοβακτριανό και Ινδοελληνικό) και την έντονη ελληνική επιρροή στις τέχνες και τους πολιτισμούς της Ανατολής. Επιρροές που άνθησαν αιώνες ακόμα μετά την αποχώρηση των Ελλήνων, άρα χωρίς καμία επιβολή. Παράδειγμα η τέχνη των Κουσάνων, που κατέλαβαν τα ελληνικά βασίλεια της Κ. Ασίας και υιοθέτησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού (αλφάβητο, ελληνική τέχνη και ελληνική μυθολογία, «Χρυσά κτερίσματα του Τίλια Τεπέ» – Σοβιετική ανασκαφή Β. Σαριγιαννίδης). Επίσης η φημισμένη τέχνη Γανδάρα, που οι Γάλλοι ειδικοί αποκαλούν «ελληνοβουδιστική», λόγω της μεγάλης ελληνικής επιρροής (1ος αι. π.Χ.- 6ος αι. μ.Χ., Μουσείο Guimet, Paris) και τελευταίοι χρονικά οι Βούδες της Μπαμιάν (Αφγανιστάν) που ανατινάχτηκαν από τους Ταλιμπάν το 2001.

Τα σχετικά δημοσιεύματα φαίνεται να έχουν στοιχεία κάποιας πολιτικής φιλοσοφίας, ενώ θα ήταν επίκαιρη σήμερα και προσφορότερη η αναφορά σε κείμενα Γάλλων ή Ιταλών αρχαιολόγων, που κάνουν ανασκαφές στην Ανατολή από το 1923 με σημαντικά ευρήματα και έγκυρα πορίσματα για τον εξελληνισμό της Ανατολής, με υιοθεσία των ίδιων των κατοίκων. Οπως το βιβλίο των ξένων αρχαιολόγων «Arts et civilisations de l’Orient hellénisé», δηλ. «Τέχνες και πολιτισμοί στην εξελληνισμένη Ανατολή», εκδ. Picard, Paris 2016, επιμέλεια καθ. P. Leriche διευθυντής γαλλικών ανασκαφών στη Συρία και το Ουζμπεκιστάν. Γράφει: «Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε στην Ανατολή με την ίδια τη δύναμή του».

Επίσης το βιβλίο «L’Hellénisme» Ed. Edisud 2003, καθ. Giorgio Guillini, διευθυντής ιταλικών ανασκαφών στη Μεσοποταμία, Σελεύκεια, στον Τίγρη, κ.λπ. Γράφει: «Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε στην Ανατολή ως η φωτιά σε δάσος».

Επίσης το «Αϊ Khanoum en Afghnistan», Ed. Boccard 2001, καθ. Paul Bernard, διευθυντής των γαλλικών ανασκαφών στο Αφγανιστάν. Συνοψίζει: «Στην ελληνική πόλη Αϊ Χανούμ τα δελφικά παραγγέλματα στο ηρώον της πόλης και το Γυμνάσιο αφιερωμένο στον Ηρακλή αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι, Ελληνες και ντόπιοι, ζούσαν με τις ελληνικές φιλοσοφικές αξίες και τον ελληνικό τρόπο ζωής. Πολλοί ντόπιοι υιοθετούσαν τον ελληνικό τρόπο ζωής, ελληνικά ονόματα και στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού». Η Αϊ Χανούμ είναι ίσως η Αλεξάνδρεια του Ωξου, η Χεράτ και η Κανταχάρ, που αναφέρονται καθημερινά τις τελευταίες ημέρες, είναι η Αλεξάνδρεια της Αρίας και της Αραχωσίας, πιο ψηλά στο Τατζικιστάν είναι η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη και στο κέντρο η περίφημη Αλεξάνδρεια του Καυκάσου, πρωτεύουσα ένα διάστημα του Ινδοελληνικού βασιλείου, που έκανε όλους τους αρχαιολόγους της Δύσης να ονειρεύονται να την ανασκάψουν κάποτε!

Ελληνικά αριστουργηματικά νομίσματα και αγάλματα των Ελλήνων θεών, που κοσμούν τις ελληνικές πόλεις στα ελληνικά βασίλεια της Κεντρικής Ασίας, αντιγράφονται και επηρεάζουν τις τοπικές κοινωνίες και τέχνες αιώνες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων. Σήμερα όλοι ανησυχούν για την τύχη των ελληνικών ή με ελληνική επιρροή έργων τέχνης, που υπήρχαν ακόμα στο Μουσείο της Καμπούλ, ώστε να μην καταστραφούν όπως στη Συρία.

Τα σημαντικά για την Ελλάδα αρχαιολογικά ευρήματα όλων των ξένων ανασκαφών έγιναν αντικείμενο πολλών μεγάλων εκθέσεων σε πρωτεύουσες ανά τον κόσμο, με έντονο το ενδιαφέρον των επισκεπτών, όχι όμως στην Ελλάδα. Το μάθημα «Ελληνισμός της Ανατολής» διδάσκεται σε ξένα πανεπιστήμια, όχι όμως στην Ελλάδα!

Η Μεγάλη Αικατερίνη παρήγγειλε βιβλίο για την εκπαίδευση των Ρώσων πριγκίπων με το όνομα «Παιδεία» (Μουσείο Hermitage), με τη Φιλοσοφία του Αριστοτέλη και τη ζωή του Μ. Αλεξάνδρου, που θεωρείται από όλους τους βασιλείς ως ο ιδανικός ηγεμών, άξιος στρατηλάτης, αλλά και συνετός βασιλιάς. Πίνακες και ταπισερί με εικόνες από τη ζωή του κοσμούν όλα τα παλάτια της Δύσης. Το Αφγανιστάν τύπωσε παλαιότερα το γνωστό σε όλους νόμισμα με τον θυρεό του βασιλιά Ευκρατίδη, θυρεό που έγινε logo της Τραπέζης του Αφγανιστάν. Η ιρανική ποίηση του Μεσαίωνα διαψεύδει επίσης τον κ. Πρέσφιλντ, ότι ο Αλέξανδρος θεωρήθηκε ξένος, όταν η οικουμένη ολόκληρη αναγνωρίζει ότι ο Αλέξανδρος είναι ο μόνος στρατηλάτης που υιοθετήθηκε από τους λαούς στους οποίους βασίλεψε και οι οποίοι τον οικειοποιήθηκαν. Π.χ. οι Ιρανοί ποιητές Νιζαμί και Φερτνουσί, 12ου-13ου αι., στα επικά τους ποιήματα οικειοποιούνται τον Αλέξανδρο και τον νομιμοποιούν ως αυτοκράτορα της χώρας, το ίδιο κάνει ο Ψευδοκαλλισθένης στην Αίγυπτο. Μάλιστα το βιβλίο αυτό, που ηρωοποιεί τον Αλέξανδρο, μεταφράστηκε σε πάμπολλες γλώσσες, διαβάστηκε περισσότερο από όλα τα άλλα βιβλία για πολλούς αιώνες σε Ανατολή και Δύση και ενέπνευσε θρύλους πολλών λαών της Ανατολής, που λατρεύουν (τουλάχιστον οι παλαιότεροι) ή αναφέρονται με θαυμασμό στον Αλέξανδρο ακόμα και σήμερα. Υπάρχει κενοτάφιο στην Ινδονησία, όπου δεν πήγε ποτέ, αλλά πήγαν οι θρύλοι με τους Αραβες που δημιούργησαν βασίλειο στη Σουμάτρα, παίρνοντας το όνομα Ισκάντερ για να θεοποιηθούν και να εδραιωθούν στον θρόνο τους. Στο Αφγανιστάν οι Παστούν, η πολυπληθέστερη φυλή, αυτοπροσδιορίζονται ως απόγονοι του Αλεξάνδρου και χορεύουν ακόμα σήμερα τον παραδοσιακό τους χορό με το όνομα Ατήνη (Αθηνά).

Ο Μάρκο Πόλο γράφει ότι «στο Αφγανιστάν, τη χώρα με τις χίλιες πόλεις, όλοι οι βασιλείς θεωρούνται απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου». Οι λαοί Χούντζα και Καλάς επαίρονται ακόμα ότι είναι απόγονοι των Μακεδόνων και διατηρούν ελληνικά στοιχεία θρησκείας και παραδόσεων. Στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν οι άνδρες φορούν ακόμα ένα ιδιαίτερο καπέλο, που είναι η αρχαία μακεδονική καυσία. Οι βουδιστικοί ναοί στην Κ. Ασία και την Ινδία είναι γεμάτοι με ανάγλυφες διονυσιακές σκηνές, όπου Διόνυσος και Ηρακλής εμφανίζονται παντού.

Ο Αλέξανδρος και οι Μακεδόνες άφησαν λοιπόν έντονα χνάρια του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή γενικά, στην Κ. Ασία και στο Αφγανιστάν ιδιαίτερα, και θα άξιζε αυτό να προβάλλεται.
 
* H δρ Ποτίτσα Γρηγοράκου είναι ερευνήτρια της ιστορίας του ελληνιστικού πολιτισμού της Ανατολής.